همه چیز درباره گمرک: قوانین جدید، مدارک موردنیاز، آموزش قدم به قدم ترخیص و نکات کاربردی برای واردات و صادرات — به روز و اجرایی.

بسیاری از بازرگانان، ترخیص کاران و فعالان زنجیرهٔ تأمین سردرگم اند: چه مدارکی آماده کنم؟ تعرفه ها چگونه محاسبه می شود؟ بخشنامهٔ جدید چه تأثیری روی هزینه و زمان ترخیص دارد؟ در این مقاله عملی و گام به گام، همهٔ نگرانی های شما درباره گمرک را خلاصه، تحلیل و با لینک به منابع رسمی توضیح می دهم — از ثبت اظهارنامه تا دریافت پروانهٔ ترخیص و مدیریت ریسک های رایج، همراه چک لیست و نمونه فرآیندها.

فهرست مطالب

1. مقدمه — چرا گمرک مهم است؟
2. تعریف و ساختار سازمانی گمرک در ایران
3. تغییرات و بخشنامه های تازه (خلاصه و پیامدها)
4. مدارک پایه و پیش نیازها برای واردات و صادرات
5. آموزش قدم به قدم ثبت اظهارنامه و ترخیص
6. محاسبه تعرفه و حقوق ورودی — نکات عملی
7. رویه های ویژه: ترخیص درصدی، ورود موقت، موقت صادرات و پروانه های ترانزیتی
8. خطاهای رایج و چگونه از آن ها جلوگیری کنیم
9. نکات کاربردی برای کاهش زمان و هزینه ترخیص
10. پرسش های متداول (FAQ)
11. نتیجه گیری و چک لیست پایان کار
12. اسکیما و تصاویر و نمودارهای پیشنهادی

1 — مقدمه: چرا گمرک اهمیت دارد؟

گمرک نقطهٔ تماس بین تجارت بین الملل و مقررات داخلی است. تصمیمات گمرکی روی قیمت تمام شده کالا، زمان تحویل و رعایت قوانین تأثیر مستقیم دارد. با آگاهی از بخشنامه های جدید و سازوکارهای الکترونیکی می توانید هزینه ها را کاهش داده، ریسک تأخیر را کم کنید و از جرائم احتمالی جلوگیری کنید.

2 — تعریف و ساختار سازمانی گمرک در ایران

گمرک نهادی است که وظیفهٔ اجرا و نظارت بر قوانین واردات و صادرات، محاسبهٔ حقوق و عوارض، کنترل مرزها و جلوگیری از قاچاق را بر عهده دارد. در ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران (IRICA) مرکزی است که سامانه های الکترونیکی، بخشنامه ها و سیاست گذاری های اجرایی را منتشر می کند. برای دسترسی به بخشنامه ها و سامانه های رسمی به سایت گمرک مراجعه کنید. irica.gov.ir

3 — تغییرات و بخشنامه های تازه (خلاصه و پیامدها)

در سال جاری (1404/1405 خورشیدی) چند بخشنامهٔ کلیدی منتشر شده که هر فعال تجارت باید بداند:

• اصلاحات تعرفه ای سال 1404— بخشنامهٔ شماره 1404/82206 (تاریخ ابلاغ: 1404/01/27).  این اصلاحات تغییراتی در نرخ سود بازرگانی و کدهای تعرفه ای خاص ایجاد کرد که بر محاسبات حقوق ورودی و قیمت نهایی تأثیر مستقیم دارد؛ بنابراین قبل از ثبت سفارش محاسبهٔ تعرفه را با کدHS جدید بررسی کنید. 
• دستورالعمل نحوهٔ اخذ ضمانت نامهٔ بانکی در رویه های گمرکی — ابلاغیه ای که شرایط سررسید و موارد استفاده از ضمانت ها (برای مالیات بر ارزش افزوده، حقوق ورودی و سایر تعهدات) را مشخص کرده است؛ این موضوع می تواند در کاهش نیاز به نقدینگی در زمان ترخیص موثر باشد؛ اما دقت کنید که قالب و سررسید ضمانت باید مطابق بخشنامه باشد. 
• ابلاغ احکام مربوط به قانون بودجه 1404— مواردی از قبیل ردیف های مشمول ترخیص درصدی و اصلاحات اجرایی که در متن قانون بودجه منعکس شده است و گمرک آن ها را به اجرا گذاشته است. برای بررسی متن حقوقی و جزئیات، متن های تنقیح شده در پایگاه قوانین را ملاحظه کنید. 

برای هر بخشنامه حتماً متن اصلی (PDF) یا صفحهٔ رسمی) را دانلود و کد بخشنامه/تاریخ آن را در پروندهٔ بازرگانی خود نگهدارید.( (پیوندها و تاریخ در بخش لینک ها پایین مقاله موجود است.)

4 — مدارک پایه و پیش نیازها برای واردات و صادرات

برای هر اظهارنامه گمرکی مجموعه ای از مدارک پایه لازم است. در این بخش مدارک عمومی را فهرست کرده ام؛ برخی رویه ها مدارک اضافی می طلبند.

مدارک عمومی برای واردات:

• بارنامه (Bill of Lading / Airway Bill)
• فاکتور تجاری (Commercial Invoice) — حاوی مشخصات فروشنده/خریدار، قیمت واحد، ارزش کل، شرایط تحویل (INCOTERMS)
• بسته بندی نامه (Packing List)
• ترخیصیه یا وکالت نامه از صاحب کالا به نماینده (در صورت استفاده از ترخیص کار)
• جواز/مجوزهای واردات در صورت کالاهای کنترل شده (مثلاً دارو، برخی اقلام الکترونیکی، کالاهای بهداشتی)
• گواهی منشأ (Certificate of Origin) در صورت استفاده از معافیت های تعرفه ای یا مزایای ترجیحی
• ثبت سفارش و اسناد مربوط به پرداخت (در صورت الزامی بودن)
• اسناد مربوط به پرداخت حقوق ورودی و عوارض یا ضمانت نامه بانکی مطابق با بخشنامه ها.

نکته عملی: پیش از بارگیری، مطمئن شوید کد تعرفه (HS) دقیق و منطبق با کالای واقعی تعیین شده است؛ اشتباه در کد تعرفه رایج و پرهزینه است.